Περίπατος στους ιστορικούς πεζόδρομους της Αθήνας

#ΕΛΕΝΗ Ν. ΣΤΑΜΑΤΙΟΥ, 

Αρχιτέκτων-Μηχανικός ΕΜΠ, M.Sc. Περιφερειακής Ανάπτυξης, Δρ Πολεοδομίας (PhD, PPhD), τ. Αντιπρόεδρος Συνδέσμου Ελλήνων Περιφερειολόγων

Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ Περιβάλλοντος και Πολιτισμού και το Δίκτυο Οργανώσεων και Πολιτών για ένα Βιώσιμο Ιστορικό Κέντρο, συμμετείχαν για δεύτερη συνεχή χρονιά στο Φεστιβάλ Αθηνών και το «Άνοιγμα στην Πόλη»,  στις φετινές εκδηλώσεις  με τίτλο «Αθήνα: τόποι Μνήμης» που περιελάμβαναν τρεις περιπάτους σε εμβληματικά σημεία της πόλης:

Το πρόγραμμα είχε ως εξής:

1) Δευτέρα 4 Ιουνίου: 18:30. Περίπατος στους ιστορικούς πεζόδρομους της Αθήνας, από την Διονυσίου Αρεοπαγίτου και την Αποστόλου Παύλου μέχρι το Δημόσιο Σήμα. 

Μια ξεχωριστή περιήγηση με την αρχιτέκτονα-πολεοδόμο  Μαρία Καλτσά στους δημοφιλείς πεζόδρομους της Αθήνας, που συνδέει τρία τοπία, το αρχαιολογικό και το αστικό μαζί με το φυσικό περιβάλλον, αναδεικνύοντας  την  αδιάλειπτη συνέχεια της πόλης στους αιώνες, και προσφέροντας ένα δείγμα σύγχρονης γραφής. Η ίδια μύησε το πολυπληθές κοινό στην ιστορία των πεζοδρόμων, τονίζοντας τη σημασία τους για τη σύγχρονη ζωή της πόλης.

Ο περίπατος κατέληξε  στο Δημόσιο Σήμα, όπου η Χάρις Στούπα, Αρχαιολόγος (Εφορεία Αρχαιοτήτων Αθηνών) παρουσίασε την ιστορία αυτού του ιδιαίτερου σημείου της Αθήνας και ενημέρωσε το κοινό για τις τελευταόες ανασκαφές στην περιοχή και την προσπάθεια ανάδειξης του σημαντικού αυτού αλλά άγνωστο στο ευρύ κοινό σημείο της Αθήνας.

.(Συνάντηση: πλάτωμα, απέναντι από την είσοδο του Μουσείου Ακροπόλεως. Ώρα 18:20).

H πεζοδρομημένη Δ. Aρεοπαγίτου αποτελεί το μεγαλύτερο περίπατο της πρωτεύουσας και ταυτόχρονα ζωντανό υπαίθριο μουσείο. Η πεζοδρόμησή του και η ενοποίηση των γύρω αρχαιολογικών χώρων αποτέλεσε ιδέα της υπουργού Πολιτισμού τη δεκαετία του 1980, Μελίνας Μερκούρη, η οποία ιδέα υλοποιήθηκε πολλά έτη αργότερα και μετέβαλε ριζικά τη φυσιογνωμία της πόλης.

Η περιήγηση εκκινεί από το ύψος του Ναού του Ολυμπίου Διός. Περίπου 100 μέτρα από την αφετηρία και περί την οδό Βύρωνος  αναπτύσσεται μπροστά στα μάτια των περιηγητών ένα υπαίθριο μουσείο.

Σε αυτό το σημείο, στη συμβολή των δύο οδών, ευρίσκεται το άγαλμα του στρατηγού Ιωάννη Μακρυγιάννη (   ), στους νότιους πρόποδες της Ακρόπολης, του οποίου το όνομα φέρει η συνοικία λίγο νότια της Ακρόπολης. Απέναντι ακριβώς στέκει το κτίριο Weiler, ένα από τα πρώτα δημόσια κτίρια του νεοσύστατου ελληνικού κράτους, που λειτούργησε ως στρατιωτικό νοσοκομείο. Η ανέγερσή του πραγματοποιήθηκε μεταξύ των ετών 1834-1836, βασισμένο στα σχέδια του Βαυαρού στρατιωτικού μηχανικού Wilhelm von Weiler, που εμπνεύστηκε από τον Γερμανικό Νεορομαντισμό (Rundbogenstil).

Δίπλα, στην πεζοδρομημένη οδό Μακρυγιάννη, εντοπίζεται η έξοδος του σταθμού του μετρό Ακρόπολη, καθώς και καφέ και παραδοσιακές ταβέρνες, που απευθύνονται κυρίως στους αλλοδαπούς επισκέπτες της περιοχής .

Ανηφορίζοντας τη Διονυσίου Αρεοπαγίτου έντονη είναι η αίσθηση αρχαίου κόσμου σε σύγχρονο πλαίσιο, με την Ακρόπολη και τον Παρθενώνα να στέκονται επιβλητικά στα δεξιά, σε συνδυασμό με πλειάδα εντυπωσιακών αρχιτεκτονικών ρυθμών κτισμάτων που προσελκύουν την προσοχή του επισκέπτη της περιοχής, κοσμώντας την αριστερή πλευρά του πεζοδρόμου.

Παράκαμψη του περιπάτου στρίβοντας δεξιά οδηγεί στο Ωδείο Ηρώδου του Αττικού, με τον ημικυκλικό σχεδιασμό και με την επιβλητική πρόσοψη (28 m /91,8 ft ύψος). και στη συνέχεια στο Βωμό των Νυμφών, όπου οι νεόνυμφοι της αρχαιότητας συνήθιζαν να αποθέτουν τάματα, ο οποίος ήρθε στο φως από πρόσφατες ανασκαφές.

Το Ωδείο ανοικοδομήθηκε με ταχύτατο ρυθμό και με δαπάνες του Ηρώδη του Αττικού, κατά τον 2ο αιώνα μ.Χ., προς τιμή της συζύγου του Ασπασίας Αννίας Ρηγίλλης, η οποία πέθανε το 160 μ.Χ.. Ο προορισμός του οικοδομήματος ήταν κατά κύριο λόγο η διενέργεια  μουσικών εκδηλώσεων και για τον λόγο αυτό ονομάστηκε Ωδείο. Η ανάγκη της ανέγερσής του προέκυψε μετά την κατάρρευση του Ωδείου που είχε ανεγερθεί  στο κέντρο της αρχαίας αγοράς της Αθήνας από τον στρατηγό του Αυγούστου, τον Αγρίππα, περί το 15 π.Χ., και εκείνο σε αντικατάσταση του ακόμα παλαιότερου Ωδείου του Περικλή, το οποίο είχε πυρπολήσει ο Σύλλας το 85 π.Χ.

Ο τοίχος της σκηνής ήταν πλούσια διακοσμημένος αλλά δυστυχώς καταστράφηκε, πιθανόν το 267 μ.Χ., από τους Ερούλους, φυλή Γερμανών βαρβάρων που κατέστρεψαν τα περισσότερα από τα κτίρια κτήρια της πόλης.

Στον πεζόδρομο τουρίστες περπατούν ξέγνοιαστα, ποδηλάτες κυκλοφορούν στα οχήματά τους, τουριστικά τρενάκια ακολουθούν  τον γύρο του κέντρου της πόλης. Εδώ είναι το σημείο που τελειώνει η Διονυσίου Αρεοπαγίτου και μετονομάζεται σε Αποστόλου Παύλου.

Τα Σαββατοκύριακα  ο πεζόδρομος πλημμυρίζει με τουρίστες και λοιπό κόσμο που απολαμβάνει τη βόλτα του, ενώ η πρόσβασή του και η μερακλινησή του στην περιοχή πραγματοποιείται με το μετρό.

2)Τρίτη 12 Ιουνίου 2018: 18:45. Περίπατος στον Κεραμεικό. Με τον καταξιωμένο καθηγητή – αναστηλωτή της Ακρόπολης Μανόλη Κορρέ.

Δύο από τις σημαντικότερες πύλες της πόλης, το Δίπυλο και η Ιερά Πύλη, διέκοπταν στο σημείο αυτό το Θεμιστόκλειο τείχος. Από την Ιερά Πύλη ξεκινούσαν οι μύστες των Ελευσινίων Μυστηρίων την πομπή τους προς την Ελευσίνα. Από τη Δίπυλο διερχόταν η επίσημη οδός των ξένων πρεσβειών. Ανάμεσα στους δρόμους που διέρχονταν από τις πύλες αναπτύχθηκε το κυριότερο νεκροταφείο της πόλης, το "Δημόσιον Σήμα". Εδώ φέρεται να εκφώνησε τον περίφημο Επιτάφιο λόγο του ο Περικλής για τους πεσόντες Αθηναίους του Πελοποννησιακού πολέμου. Η ονομασία της τοποθεσίας που χρησιμοποιείται μέχρι και σήμερα, προήλθε από τον ήρωα Κέραμο, γιο του Διονύσου και της Αριάδνης και προστάτη των κεραμέων, οι οποίοι είχαν εγκαταστήσει στην κοιλάδα που διέσχιζε ο Ηριδανός τα εργαστήριά τους.

Το Δημόσιο αυτό νεκροταφείο, συνδεόμενο με την άνοδο της Δημοκρατίας, είχε ιδρυθεί κατά την κλασική περίοδο στην ΒΔ. παρυφή της πόλεως. Η θέση του εντοπίζεται κατά μήκος της αρχαίας οδού που συνέδεε μέσω του άστεως τον Κεραμεικό με την Ακαδημία Πλάτωνος και εκεί είχαν ενταφιασθεί, δημοσία δαπάνη, επιφανείς άνδρες, αλλά και οι πεσόντες στους πολυάριθμους πολέμους των Αθηναίων, ώστε το Δημόσιον Σήμα να προσομοιάζει με στρατιωτικό νεκροταφείο. Σύμφωνα με τον Πάτριο Νόμο, οι νεκροί των πολέμων, αφού αποτεφρώνονταν, μεταφέρονταν από τα μακρινά πεδία των μαχών για τιμητικό ενταφιασμό. Στην περιοχή του αναφέρονται δύο ιερά, το ένα αφιερωμένο στον Διόνυσο Ελευθερέα και το δεύτερο στην Αρίστη-Καλλίστη, προσωνύμια της θεάς Αρτέμιδος.

Η ξενάγηση στον αρχαιολογικό χώρο του κοιμητηρίου του Κεραμεικού, στα όρια της αρχαίας πόλης των Αθηνών ξεκίνησε από τον αρχαιολογικό χώρο όπου οι επισκέπτες θαύμασαν τις επιτύμβιες στήλες και τα ερείπια των τειχών της αρχαίας πόλης. Στη συνέχεια ξεναγήθηκαν στο μουσείο του Κεραμεικού με τα εξαιρετικά γλυπτά και κεραμικά, σήματα και κτερίσματα, τα περισσότερα, των ταφικών μνημείων επιφανών αθηναϊκών οικογενειών. 
Μετά την ξενάγηση μας στον αρχαιολογικό χώρο και το Μουσείο, επισκέφθηκαν το Μουσείο Νεότερης Κεραμικής το οποίο διαθέτει μεγάλη συλλογή από κεραμικά και εργαλεία κατασκευής κεραμικών από όλες τις γωνιές της Ελλάδας αλλά και από περιοχές των Βαλκανίων, της Μέσης Ανατολής και της Ευρώπης.

(Συνάντηση: είσοδος αρχαιολογικού χώρου – εκδοτήρια Μουσείου Κεραμεικού, Ερμού 148. Ώρα 18:30)

3)Τετάρτη 20 Ιουνίου: 19:00. Περίπατος στους Στύλους Ολυμπίου Διος - Κοίτη του Ιλισού. Περίπατος στον αρχαιολογικό χώρο του Ολυμπιείου και την περιοχή του Μέτς με την Αρχαιολόγο – ερευνήτρια Μυρτώ Λίτσα.

Ένα ταξίδι στο παρελθόν από την αρχαιότητα μέχρι τoν 19o αι.πραγματοποίησε το κοινό με τη συνοδεία της και οδηγό την ίδια , καθώς   διηγήθηκε την ιστορία του Ολυμπιείου αλλά και των παριλίσσιων ιερών καλύπτοντας  μεγάλο χρονολογικό φάσμα . Ο περίπατος συνεχίστηκε και στην οδό Αρδηττού και ολοκληρώθηκε μπροστά από το Παναθηναϊκό Στάδιο.   (Συνάντηση: Πύλη Αδριανού. Ώρα 18:45 ).

Το Ολυμπείο, σημαντικός αρχαίος ναός στο κέντρο της Αθήνας ιδρύθηκε κατά την παράδοση που διέσωσε ο περιηγητής Παυσανίας, από τον Δευκαλίωνα γενάρχη των Ελλήνων προς τιμή του Δία ως αείγμα ευγνωμοσύνης για τη σωτηρία του μετά τον κατακλυσμό. Ξεκίνησε να κατασκευάζεται  από τον Πεισίστρατο τον Νεώτερο (το 515 π.Χ.) στη θέση παλαιότερου ναού των αρχών του 6ου, η κατασκευή έφθασε ως το κρηπίδωμα και διακόπηκε με την κατάλυση της τυραννίδας.  Δεν ολοκληρώθηκε παρά επί του Φιλέλληνα Ρωμαίου αυτικράτορα Αδριανού τον 2ο αιώνα μ.Χ.. και αποτέλεσε τον μεγαλύτερο ναό της Ελλάδας  κατά τους Ελληνιστικούς και Ρωμαϊκούς χρόνους. Βασικό υλικό κατασκευής του ήταν το πεντελικό μάρμαρο  και είχε 96 μέτρα μήκος στις άκρες του και 40 μέτρα στην ανατολική και δυτική πρόσοψη. Αποτελείτο από 104 κίονες Κορινθιακού ρυθμού, ο κάθε ένας 17 μ. ύψος, 2,6 μ. διάμετρο και βάρος 364 τόνους περίπου. 48 κίονες εστέκοντο σε τριπλή σειρά κάτω από τα αετώματα και 56 σε διπλή σειρά στα άκρα. Μόνο 15 από τους αρχικούς κίονες του ναού παραμένουν όρθιοι.  Ο Αδριανός αφιέρωσε τον ναό στον Δία. Ανέγειρε επίσης για τον αρχαίο θεό τεράστιο χρυσελεφάντινο  άγαλμα του  στο σηκό του ναού. Τα αετώματα κοσμούνταν από πολλά αγάλματα, αλλά και σε ολόκληρο το ναό υπήρχαν αγάλματα και προτομές φημισμένων ανδρών. Οι Αθηναίοι, για να δείξουν την ευγνωμοσύνη τους στον Αδριανό, του έστησαν άγαλμα πίσω από τον ναό. Κανένα από τα γλυπτά που κοσμούσαν τον ναό δεν έχει διασωθεί. Δεν είναι γνωστό πότε χρονολογείται η καταστροφή του ναού , αλλά εικάζεται ότι, όπως και άλλα μεγάλα κτίρια της πόλης, καταστράφηκε  από σεισμό κατά τη διάρκεια των Βυζαντινών χρόνων και τα ερείπια του χρησιμοποιήθηκαν για την κατασκευή άλλων κτιρίων.

Σήμερα ο ναός αποτελεί υπαίθριο επισκέψιμο μουσείο, μέρος ενοποίησης των αρχαιολογικών χώρων της Αθήνας. Ως ιστορικός χώρος προστατεύεται και επιβλέπεται από την Εφορεία αρχαιοτήτων.

Το Μετς είναι ανατολική συνοικία της Αθήνας απέναντι και νοτιοανατολικά από το Ζάππειο επί του λόφου Λογγίνου, που αποτελεί νότια συνέχεια του λόφου Αρδηττού. Στην πλαγιά του έρημου ακόμα, λόφου,  εγκαταστάθηκε το 1870 η μπυραρία του Μετς, δημιούργημα του ζυθοποιού Κάρολου Φιξ, που κτίστηκε το 1883 στην πλαγιά του Αρδηττού και έδωσε το όνομά της στην ευρύτερη περιοχή.  Ο ιδιοκτήτης ήταν Βαυαρός και η μπύρα ένας από τους νεωτερισμούς που οι Βαυαροί έφεραν στην Ελλάδα, μετά την εγκατάστασή τους στην Αθήνα μαζί με τον Όθωνα. Αργότερα η μπυραρία μετατράπηκε σε καφέ-αμάν, με μουσικά όργανα (σαντούρια, βιολιά, κιθάρες και κοντραμπάσα). Κοντά στο Βατραχονήσι, όπως ονομαζόταν το νησάκι του Ιλισσού και κατ' επέκταση ολόκληρη εκείνη η κάτω περιοχή, εγκαταστάθηκαν και μερικά από τα πρώτα κέντρα διασκέδασης της Αθήνας και στη συνέχεια κοσμικά κέντρα που προορίζονταν για τις ανώτερες κοινωνικές τάξεις, .

 Το Βατραχονήσι είχε λάβει  το όνομά του από τα πάμπολλα βατράχια που ζούσαν εκεί και ζωντάνευαν την περιοχή με τα κοάσματά τους. Αν και πλησίον της πόλης, είχε ειδυλλιακό χαρακτήρα.  Αργότερα η ονομασία «Βατραχονήσι» είχε δοθεί και στην περιοχή που απλώνεται βορειοανατολικά του Παναθηναϊκού Σταδίου, προς το Παγκράτι.

Η (δωρεάν) συμμετοχή του κοινού ήταν και φέτος εντυπωσιακή υπερκερνώντας τα 500 άτομα συνολικά , γεγονός που υποδηλώνει το τεράστιο ενδιαφέρον των πολιτών για την αναζήτηση της ιστορίας της πόλης τους Αθήνας μέσα από τα εμβληματικά ιστορικά της μνημεία! 

Στην  υποστήριξη αυτών των δράσεων  του Φεστιβάλ Αθηνών και  της ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΕΤΑΙΡΕΙΑΣ Περιβάλλοντος και Πολιτισμού και του  Δικτύου  Οργανώσεων και Πολιτών για το Ιστορικό Κέντρο,   που στοχεύουν στην ανάδειξη της πλούσιας και πολυσύνθετης πολιτιστικής κληρονομιάς της πόλης συνέβαλε ιδιαίτερα ο καλλιτεχνικός διευθυντής του Φεστιβάλ Αθηνών Βαγγέλης Θεοδωρόπουλος.

Βιβλιογραφία:

Μπίρης Κ.Η. (1966),   Αι Αθήναι από του 19^ου εις τον 20αι, Αθήνα, 1^η έκδοση 1966, 3^η έκδοση 1996.

Φιλιππίδης Δ. (1984), Νεοελληνική Αρχιτεκτονική, Αθήνα .