Το φαινόμενο της Τουρισμοφοβίας

# Κατερίνα Κουκάκη 

Ο τουρισμός που συχνά αναφέρεται για τα οικονομικά, κοινωνικά και πολιτισμικά του οφέλη, έχει γνωρίσει πρωτοφανή ανάπτυξη τις τελευταίες δεκαετίες. Ωστόσο, αυτή η ανάπτυξη έχει οδηγήσει σε ένα φαινόμενο γνωστό ως Τουρισμοφοβία- Τουριστοφοβία ή ο φόβος και η αποστροφή προς τους τουρίστες λόγω των δυσμενών επιπτώσεων του τουρισμού. Από την υποβάθμιση του περιβάλλοντος και τις τεταμένες υποδομές έως την πολιτιστική διάβρωση και το αυξανόμενο κόστος διαβίωσης, η εισροή τουριστών σε δημοφιλείς προορισμούς παγκοσμίως έχει προκαλέσει σημαντικές αντιδράσεις από τις τοπικές κοινότητες. Το παρόν άρθρο διερευνά την προέλευση, τις εκδηλώσεις και τις συνέπειες της τουρισμοφοβίας, παρουσιάζοντας παραδείγματα της παγκόσμιας τουριστικής πραγματικότητας και πιθανές λύσεις για τον μετριασμό των επιπτώσεών της.

Η προέλευση της τουρισμοφοβίας  [1]

Τα θεμέλια της τουρισμοφοβίας βρίσκονται στο φαινόμενο του υπερτουρισμού, όπου ένας υπερβολικός αριθμός τουριστών κατακλύζει έναν προορισμό, οδηγώντας σε διάφορα αρνητικά αποτελέσματα:

1. Περιβαλλοντική υποβάθμιση: Η συνεχής εισροή τουριστών συχνά οδηγεί σε επιβλαβείς  περιβαλλοντικές επιπτώσεις, όπως ρύπανση του περιβάλλοντος, καταστροφή οικοτόπων και εξάντληση των φυσικών πόρων. Εγχώριο παράδειγμα αποτελεί, το νησί της Σαντορίνης στην Ελλάδα έχει βιώσει σοβαρή περιβαλλοντική πίεση λόγω των επιπτώσεων του τουρισμού στο ευαίσθητο οικοσύστημά του. 

2. Πίεση των υποδομών: Οι δημοφιλείς τουριστικοί προορισμοί αντιμετωπίζουν συχνά πιέσεις στις υποδομές τους, από τα συστήματα μεταφοράς έως τις υπηρεσίες διαχείρισης αποβλήτων. Η χωρική και χρονική συγκέντρωση του  πληθυσμού  μπορεί να προκαλέσει κυκλοφοριακή συμφόρηση, υπερφόρτωση των δημόσιων συγκοινωνιών και πρόκληση για τα τοπικά συστήματα διαχείρισης αποβλήτων και απορριμμάτων. 

3. Πολιτιστική διάβρωση: Ο τουρισμός σε μεγάλα μεγέθη μπορεί να οδηγήσει στην εμπορευματοποίηση των τοπικών πολιτισμών, των παραδόσεων και εθίμων  διαβρώνοντας παράλληλα την αυθεντικότητα και τις παραδοσιακές πρακτικές. Γεγονός που συντελεί στο να απωλέσει ο προορισμός τα μοναδικά του χαρακτηριστικά και οδηγεί στην αστικοποίηση του.  

4. Αυξανόμενο κόστος διαβίωσης: Η εισροή τουριστών σε ένα προορισμό αυξάνει τη ζήτηση για συγκεκριμένα αγαθά, με αποτέλεσμα να αυξάνεται το κόστος διαβίωσης, καθιστώντας τη στέγαση, τα αγαθά και τις υπηρεσίες απρόσιτες για τους κατοίκους της περιοχής. 

Εκδηλώσεις Τουρισμοφοβίας   [2]

Η άνοδος της τουρισμοφοβίας έχει οδηγήσει σε διάφορες εκδηλώσεις απώθησης του τουρισμού και των τουριστών από τις τοπικές κοινότητες, οι οποίες μεταξύ άλλων αφορούν από διαδηλώσεις στον προορισμό, καταγγελίες στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης έως διαρθρωτικές αλλαγές και ξεκάθαρη εχθρότητα:

1. Κοινοτικές αντιδράσεις: Οι τοπικές κοινότητες συχνά εκφράζουν απογοήτευση και αντίσταση μέσω διαμαρτυριών, δημόσιων διαδηλώσεων και γκράφιτι που απευθύνονται σε τουρίστες. 

2. Αλλαγές πολιτικής: Οι αρχές μπορούν να εφαρμόσουν κανονισμούς για τον περιορισμό του αριθμού των τουριστών, όπως η αύξηση των τελών εισόδου, ο περιορισμός της ανάπτυξης καταλυμάτων ή ο περιορισμός της πρόσβασης σε συγκεκριμένα τουριστικά σημεία

3. Καμπάνιες στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης: Οι πλατφόρμες κοινωνικών μέσων έχουν γίνει ένα όχημα για τους ντόπιους να εκφράσουν τα παράπονά τους και να ευαισθητοποιήσουν σχετικά με τις επιπτώσεις του υπερτουρισμού. 

Παγκόσμια παραδείγματα Τουρισμοφοβίας [3]

 

Ακολουθούν πέντε  παραδείγματα προορισμών όπου έχει εκδηλωθεί το φαινόμενο της Τουρισμοφοβίας:

1. Σαντορίνη, Ελλάδα: Το νησί της Σαντορίνης έχει αντιμετωπίσει περιβαλλοντικές και κοινωνικές προκλήσεις λόγω του μαζικού τουρισμού, προκαλώντας εκκλήσεις για περιορισμούς επισκεπτών και πρωτοβουλίες βιώσιμων ταξιδιών για τη διατήρηση της φυσικής ομορφιάς, του τοπικού πολιτισμού και των φυσικών πόρων όπως το πόσιμο νερό που σπανίζουν στο νησί.  

2. Βαρκελώνη, Ισπανία: Στην πόλη έχουν οργανωθεί διαμαρτυρίες και γκράφιτι με συνθήματα κατά των τουριστών όπως το “Tourist Go Home”.   Hashtags όπως #touristsgoaway και #overtourism έχουν εμφανιστεί ως κινήματα ενάντια στη ανεξέλεγκτη εισροή επισκεπτών στην Βαρκελώνη. Oι μόνιμοι κάτοικοι απαιτούν έλεγχο της ροής τουριστών που πιέζουν τις υποδομές, την καθημερινή διαβίωση και την τοπική οικονομία. 

3. Βενετία, Ιταλία: Η Βενετία έχει βιώσει έντονο υπερτουρισμό, οδηγώντας στον εκτοπισμό των κατοίκων και στην επιδείνωση της ποιότητας ζωής των ντόπιων λόγω της εμπορευματοποίησης που οφείλεται στον τουρισμό.  Τον Απρίλιο του 2024 επιβλήθηκε χρέωση 5 € στους ημερήσιους ταξιδιώτες που θέλουν να έχουν πρόσβαση στην πόλη. Ο στόχος, δήλωσε ο δήμαρχος της Βενετίας Λουίτζι Μπρουνιάρο σε συνέντευξη Τύπου, «δεν είναι να κλείσει η πόλη, αλλά να μην την αφήσουμε να εκραγεί».

4. Άμστερνταμ, Ολλανδία: Οι αυξανόμενες τιμές ενοικίασης και οι υπερπλήρεις αστικές περιοχές έχουν οδηγήσει τους ντόπιους να υποστηρίξουν πολιτικές περιορισμού των βραχυπρόθεσμων ενοικιάσεων και προώθησης του βιώσιμου τουρισμού. 

4. Ντουμπρόβνικ, Κροατία: Για να αντιμετωπίσει τις επιπτώσεις του υπερτουρισμού, το Ντουμπρόβνικ έχει εφαρμόσει ανώτατα όρια στους επισκέπτες κρουαζιερόπλοιων και τέλη εισόδου για να διαχειριστεί τον αντίκτυπο στην ιστορική παλιά πόλη του και να διατηρήσει το μνημείο παγκόσμιας κληρονομιάς της UNESCO.

Συνέπειες της Τουρισμοφοβίας  [4]

Η τουρισμοφοβία έχει σημαντικές επιπτώσεις, επηρεάζοντας τόσο τους τουρίστες όσο και τους προορισμούς με διάφορους τρόπους:

1. Οικονομικός αντίκτυπος: Η μείωση του αριθμού των τουριστών μπορεί να οδηγήσει σε οικονομική ύφεση για τις επιχειρήσεις που εξαρτώνται από τον τουρισμό, οδηγώντας ενδεχομένως σε απώλειες θέσεων εργασίας και οικονομική αστάθεια. 

2. Βλάβη φήμης: Οι προορισμοί που χαρακτηρίζονται ως εχθρικοί προς τους τουρίστες κινδυνεύουν να χάσουν την ελκυστικότητά τους και να επηρεάσουν αρνητικά την ανταγωνιστικότητά τους στην παγκόσμια τουριστική αγορά. 

3. Κοινωνική ένταση: Η αύξηση της τουρισμοφοβίας επιδεινώνει τις κοινωνικές εντάσεις, δημιουργώντας μια αφιλόξενη ατμόσφαιρα που μειώνει τη συνοχή της κοινότητας και βλάπτει την τουριστική εμπειρία. 

Πιθανές λύσεις [5]

Η αντιμετώπιση της Τουρισμοφοβίας απαιτεί μια ολοκληρωμένη προσέγγιση που εξισορροπεί την εισροή τουριστών με την ευημερία των τοπικών κοινοτήτων. Ακολουθούν προτάσεις για τη βελτίωση της κατάστασης:

1. Βιώσιμος τουρισμός: Η προώθηση του φιλικού προς το περιβάλλον και υπεύθυνου τουρισμού μπορεί να συμβάλει στον μετριασμό των περιβαλλοντικών και κοινωνικών επιπτώσεων. Αυτό περιλαμβάνει την ενθάρρυνση των ταξιδιών σε περιόδους χαμηλής ζήτησης  και των πρακτικών οικοτουρισμού. 

2. Συμμετοχή της κοινότητας: Η συμμετοχή των τοπικών κοινοτήτων στη λήψη αποφάσεων για τον τουρισμό διασφαλίζει ότι ικανοποιούνται οι ανάγκες και οι ανησυχίες τους, προωθώντας μια συνεργατική προσέγγιση στον βιώσιμο τουρισμό. 

3. Ρυθμιστικές πολιτικές: Η εφαρμογή κανονισμών για τον έλεγχο του αριθμού των τουριστών, την προώθηση ταξιδιών εκτός αιχμής και την  ισόρροπη κατανομή του τουρισμού μπορεί να μειώσει την πίεση σε δημοφιλείς προορισμούς.

4. Εκπαίδευση και ευαισθητοποίηση: Η εκπαίδευση των τουριστών σχετικά με τη δέσμευση για τον σεβασμό στους τοπικούς πολιτισμούς και τη βιωσιμότητα μπορεί να βελτιώσει τις σχέσεις μεταξύ επισκεπτών και οικοδεσποτών.

5. Οικονομική διαφοροποίηση: Η διαφοροποίηση της τοπικής οικονομίας μπορεί να μειώσει την εξάρτηση από τα τουριστικά έσοδα, προσφέροντας εναλλακτικές πηγές εισοδήματος για τις πληγείσες κοινότητες. 

Η τουρισμοφοβία, αποτέλεσμα του υπερτουρισμού, αποτελεί μια αυξανόμενη πρόκληση για τους παγκόσμιους προορισμούς. Οι ρίζες του βρίσκονται στις δυσμενείς επιπτώσεις του μαζικού τουρισμού στο περιβάλλον, τις υποδομές, τον πολιτισμό και το κόστος διαβίωσης. Με την υιοθέτηση βιώσιμων πρακτικών, τη συμμετοχή των τοπικών κοινοτήτων και την εφαρμογή κατάλληλων πολιτικών, είναι δυνατόν να μετριαστούν οι αρνητικές επιπτώσεις του τουρισμού και να αναπτυχθεί μια πιο αρμονική σχέση μεταξύ τουριστών και των κοινωνιών υποδοχής.

Παραπομπές :

[1]   Τα παραπάνω βασίστηκαν στα:

•  Coldwell, W., 2017. ‘Tourists go home, refugees welcome’: why Barcelona chose migrants over visitors.

•  Seraphin, H., Sheeran, P. & Pilato, M., 2018. Over-tourism and the fall of Venice as a destination. Journal of Destination Marketing & Management 9, pp. 374-376.

[2] Τα παραπάνω βασίστηκαν στα:

·         Kathimerini, 2020. Mykonos and the struggle against overtourism.. [Ηλεκτρονικό]
Available at: //www.kathimerini.gr.
[Πρόσβαση 29 Απρίλιος 2024].

·         Reuters, 2017. Dubrovnik to cap daily visitor numbers to Castle Wordsworth. [Ηλεκτρονικό]  Available at: //www.reuters.com [Πρόσβαση 29 Απρίλιος 2024].

·         Mowforth, M. & Munt, I., 2015. Tourism and Sustainability: Development, Globalization and New Tourism in the Third World. s.l.:Routledge.

[3] Τα Παραπάνω βασίστηκαν σε:

·        Coldwell, W., 2017. ‘Tourists go home, refugees welcome’: why Barcelona chose migrants over visitors.

·    Seraphin, H., Sheeran, P. & Pilato, M., 2018. Over-tourism and the fall of Venice as a destination. Journal of Destination Marketing & Management 9, pp. 374-376.

•          Reuters, 2017. Dubrovnik to cap daily visitor numbers to Castle Wordsworth. [Ηλεκτρονικό] Available at: //www.reuters.com [Πρόσβαση 29 Απρίλιος 2024].
•        CNBC, 2024. With daily entrance fee ‘Disney-fication’ of Venice, the world hits its overtourism tipping point. . [Ηλεκτρονικό] Available at: https://www.cnbc.com/2024/04/28/in-disney-fication-of-venice-world-hits-its-overtourism-tipping-point.html

[4] Τα Παραπάνω βασίστηκαν σε:

·   Postma, Α. & Schmuecker, D., 2017. Understanding and overcoming negative impacts of tourism in city destinations: Conceptual model and strategic framework. Journal of Tourism Futures, 3(2), pp. 144-156.

[5] Τα παραπάνω βασίστηκαν σε:

·    Buckley, R., 2012. Sustainable Tourism: Research and Reality. Annals of Tourism Research, 39(2), 528-546., 39(2), pp. 528-546.

·         Koens, K., Postma, A. & Papp, B., 2018. Is overtourism overused? Understanding the impact of tourism in a global context. Sustainability, 10(12).

·   Cheer, J., Milano, C. & Novelli, M., 2019. Tourism and community resilience in the Anthropocene: Accentuating temporal overtourism. Journal of Sustainable Tourism, 27(4), 554-572., 27(4), pp. 554-572.

Σημειώσεις

*Το λήμμα βασίζεται σε εργασία που πραγματοποιήθηκε στο πλαίσιο του μαθήματος «Σχεδιασμός και Διαχείριση Βιώσιμων και Ανθεκτικών Τουριστικών Προορισμών », το οποίο διδάσκεται από τον Επίκουρο Καθηγητή κο. Καραχάλη Νικόλαο στο πλαίσιο του ΔΠΜΣ Στρατηγική Διοίκηση Τουριστικών Προορισμών & Επιχειρήσεων Φιλοξενίας του Πανεπιστημίου Αιγαίου. .