#Κολτσάρας Λευτέρης, Τμήμα Μηχανικών Χωροταξίας, Πολεοδομίας και Περιφερειακής Ανάπτυξης Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας
«Οικονομική Ανάπτυξη» (Μεγέθυνση) και «Πολιτισμός» αποτελούν έννοιες αλληλεξαρτώμενες και ως εκ τούτου δρουν συμπληρωματικά η μία προς την άλλη ή αντιθέτως περιορίζονται ολοκληρωτικά στο καθυλην αντικείμενο τους; Στις παραδοσιακές, και όχι μόνο, κοινωνίες έχει αποδειχθεί ότι πολιτιστικοί και ψυχολογικοί παράγοντες έχουν ανορθώσει ανυπέρβλητα εμπόδια κατά τη διαδικασία της οικονομικής ανασυγκρότησης και του κοινωνικού προοδευτισμού. Φαινόμενα αναλφαβητισμού, θνησιμότητας και οπισθοδρόμησης έχουν επιτείνει την αποψίλωση του κοινωνικού ιστού και την απαξίωση του ανθρώπινου δυναμικού. Υπό αυτές τις συνθήκες η έλλειψη μορφωτικών, εκπαιδευτικών και ψυχαγωγικών ευκαιριών, πόσο δε μάλλον η έλλειψη διαθέσιμων οικονομικών πόρων, έχουν συντελέσει στην ένταση του 'περιφερειακού προβλήματος'.
Οι πολιτιστικές δραστηριότητες, αν και από πολύ νωρίς διαπιστώθηκαν ότι αποτελούν μία λειτουργία στην τοπική κοινωνική πραγματικότητα σχετικά πρόσφατα κατανοήθηκε ότι λειτουργούν συνδυαστικά και ως σημαντικός παράγοντας στο τοπικό κοινωνικό γίγνεσθαι. Και μάλιστα σταδιακά έγινε αποδεκτό, πως ο παράγοντας αυτός συσχετίζεται με την παραγωγική και τη συνολική αναπτυξιακή διαδικασία. Με την πάροδο του χρόνου και την εξέλιξη των κοινωνικών πραγμάτων η έννοια της πολιτιστικής ανάπτυξης διευρύνεται και εμπλουτίζεται, επηρεάζοντας όλους σχεδόν τους τομείς της παραγωγικής διαδικασίας και ενεργοποιώντας σε μία κοινή κατεύθυνση και την ανάληψη επιχειρηματικών πρωτοβουλιών πολιτιστικού και μορφωτικού περιεχομένου. Υπό το πρίσμα αυτό η πολιτιστική ανάπτυξη παίρνει τη θέση της δίπλα στην οικονομική και κοινωνική ανάπτυξη, με τις οποίες συμπορεύεται, και αρκετές φορές η πολιτιστική ανάπτυξη προηγείται, ως απαραίτητη προϋπόθεση επίτευξης των άλλων δύο.
1.Εισαγωγή
Ως πολιτιστική πολιτική, στη γενική έννοια του όρου, νοείται το σύνολο των κοινωνικών πρακτικών, συνειδητών και διακριβωμένων, και των παρεμβάσεων ή αντιθέτως μη παρεμβάσεων, που έχουν ως στόχο την ικανοποίηση κάποιων πολιτιστικών αναγκών με την υπέρτατη δυνατή χρήση όλων των υλικών και ανθρώπινων πόρων, που μια δεδομένη κοινωνία διαθέτει σε μιαν ορισμένη στιγμή. Η πολιτική αυτή πρέπει να καθορίζει ορισμένα κριτήρια όσον αφορά στη πολιτιστική ανάπτυξη και να συνδέει τον πολιτισμό με τη διαμόρφωση της προσωπικότητας (UNESCO, 1969).
Στο πλαίσιο αυτό, η παρατηρούμενη πολιτιστική αναγέννηση των Ευρωπαϊκών πόλεων ενθαρρύνθηκε από τις εθνικές πολιτικές αποκέντρωσης αρμοδιοτήτων (από την κεντρική κυβέρνηση προς την περιφερειακή και την τοπική αυτοδιοίκηση), την εμφάνιση τοπικών και κοινωνικών κινημάτων, που προβάλλουν καινούργιες και καινοτόμες μορφές πολιτιστικών αιτημάτων, και την ανάγκη προσαρμογής έναντι των κοινωνικών και οικονομικών μετασχηματισμών, τους οποίους έχουν προκαλέσει οι διαδικασίες οικονομικής ανασυγκρότησης της δεκαετίας του 1970 και των αρχών της δεκαετίας του 1980. Η οικονομική αλλαγή επηρέασε διάφορες πόλεις, περιοχές και εν γένει πληθυσμιακές και λοιπές συγκεντρώσεις, με διαφορετικούς εντούτοις τρόπους και εντάσεις. Ωστόσο, μία κρίσιμη μάζα υπευθύνων στη λήψη αποφάσεων για το χαρακτήρα των αστικών συγκεντρώσεων, την πορεία και τη διασύνδεση αυτών συνειδητοποίησαν ότι η ανάπτυξη πολιτιστικών πολιτικών αποτελεί πολύτιμο εργαλείο για την ποικιλομορφία της τοπικής οικονομικής βάσης και την επίτευξη μεγαλύτερης Κοινωνικής Συνοχής. Ιδιαίτερη βαρύτητα δόθηκε στους αναπτυσσόμενους οικονομικούς τομείς, όπως η αναψυχή, ο τουρισμός, τα μέσα επικοινωνίας και άλλες «πολιτιστικές βιομηχανίες», όπως η μόδα και το design, σε μια προσπάθεια να αντισταθμίσουν την απώλεια θέσεων εργασίας σε παραδοσιακούς βιομηχανικούς τομείς. Θεωρήθηκε, σε όλο και περισσότερο βαθμό, πως μια δραστήρια, κοσμοπολίτικη και «ανοικτή» σε νέα μέσα και κατευθύνσεις πολιτιστική ζωή αποτελεί βασικό συστατικό για το marketing των πόλεων, το τοπικό branding και τις στρατηγικές «διεθνοποίησης». Τούτες οι στρατηγικές χαράχθηκαν με σκοπό την προσέλκυση του μετακινούμενου διεθνούς κεφαλαίου και του ειδικευμένου ανθρώπινου δυναμικού, ιδιαίτερα στους τομείς της βιομηχανίας υψηλής τεχνολογίας και προστιθέμενης αξίας και των προηγμένων υπηρεσιών. Προωθήθηκε επίσης η συμμετοχή σε πολιτιστικές δραστηριότητες και απασχολήσεις, ως ένας ωφέλιμος τρόπος ένταξης στην τοπική κοινότητα ανέργων νέων, νέων κατοίκων, μεταναστών και κοινωνικών ομάδων, που εκτοπίστηκαν εξ' αιτίας της οικονομικής αναδιάρθρωσης (Μπιανκίνι, 1994).
2. Αστικός ιστός και 'Πολιτισμός'
Η συμφιλίωση της πόλης με τον 'Πολιτισμό', η εύρυθμη αστική ανάπτυξη και η επίτευξη πολύ-λειτουργικότητας των επί μέρους δραστηριοτήτων είναι το αποτέλεσμα του συνδυασμού της κοινωνικής, οικονομικής και πολιτιστικής της δυναμικής. Τούτο με τη σειρά του προσφέρει σε όλη την έκταση του αστικού ιστού μια ευρύτατη ποικιλία κατευθύνσεων και προοπτικών και όχι μια εικόνα στείρας εξειδίκευσης και μοναδικής-μονοσήμαντης λειτουργικότητας, είτε στις κεντρικά χωροθετημένες περιοχές αυτού, που συνήθως συμπίπτει με το ιστορικό του κέντρο, είτε στην περιφέρεια αυτού, η οποία βρίσκεται σε φάση ανασυγκρότησης και εκμοντερνισμού. Ασφαλώς, υπό τούτες τις συνθήκες, οι άκρως εξειδικευμένες πολιτικές χρήσεων γης, που δημιουργούν λειτουργικούς θύλακες, νησίδες οπισθοδρόμησης και απομόνωσης και κοινωνικά γκέτο, πρέπει πάση θυσία να αποτραπούν. Στόχος είναι η αναδημιουργία και η "ποικιλόμορφη πόλη των πολλαπλών λειτουργιών", όπου η "ποιότητα ζωής" δεν είναι πολυτέλεια αλλά ουσιώδεις προσφορά (Πολύζος Γ., σελ. 451).
Σημαντικό ρόλο σε μια τέτοια κατεύθυνση μπορεί να διαδραματίσει η Τοπική Αυτοδιοίκηση, επειδή είναι ο μοναδικός αυθεντικός εκφραστής των πραγματικών φυσικών φορέων της Τοπικής Ανάπτυξης (πολιτιστικής και οικονομικής), δηλαδή των ίδιων των κατοίκων μίας περιοχής. Με αυτήν την έννοια, την πρωτοβουλία και τον πρωταρχικό ρόλο σε μια προσπάθεια προστασίας, ανάδειξης και αξιοποίησης των παραδοσιακών τρόπο τινά οικισμών ή υπο-χωρικών ενοτήτων θα πρέπει να διαδραματίζει η Τοπική Αυτοδιοίκηση, συμπεριλαμβανομένης της περιφερειακής αυτοδιοίκησης. Λοιποί φορείς (κεντρική διοίκηση, θεσμικά όργανα της Ευρωπαϊκής Κοινότητας, ιδιωτικοί φορείς και τρίτα πρόσωπα άσκησης πολιτικής) μπορούν ταυτόχρονα και ανεμπόδιστα να συνδράμουν με διαφόρων μορφών υποστηρίξεις (Χατζηδάκης, 1994). Το ερώτημα που προκύπτει διαχρονικά είναι σε ποιό βαθμό η Τ.Α., οι φορείς και οι λειτουργοί της διαθέτουν τα απαραίτητα εφόδια και μέσα, ώστε να μπορούν να επωμιστούν το βάρος ενός τέτοιου ρόλου. Τα προβλήματα και οι προοπτικές της πολιτιστικής ανάπτυξης σε επίπεδο τοπικής αυτοδιοίκησης, συνδεόμενα με την οργάνωσης της πολιτιστικής της δράσης, συνοψίζονται επιγραμματικά στα
εξής.
1. Ανεπάρκεια οικονομικών πόρων και μέσων.
2. Ανεπάρκεια, ή/και κατευθυνόμενη σε συγκεκριμένους μόνο αστικούς πόλους, της σύγχρονης πολιτιστικής υποδομής.
3. Έλλειψη εξειδικευμένων πολιτιστικών στελεχών.
4. Έλλειψη υποστηρικτικής υποδομής για την εισροή πληροφόρησης, κυρίως σε
θέματα ενημέρωσης για τα ευρωπαϊκά πολιτιστικά προγράμματα.
5. Έλλειψη μελετών-ερευνών σε πανελλήνιο και τοπικό επίπεδο, που θα
υποστηρίξουν τη χάραξη μίας πολιτιστικής και συνάμα αναπτυξιακής πολιτικής.
Μία προσπάθεια απάντησης και αντιμετώπισης των τοπικών προβλημάτων και ιδιαιτεροτήτων πολιτιστικού περιεχομένου αποτέλεσε το Εθνικό Πολιτιστικό Δίκτυο Πόλεων (Ε.Π.Δ.Π.), ένα πρόγραμμα που ξεκίνησε το Νοέμβριο του 1993 και στόχο είχε την τόνωση και ανάπτυξη της πολιτιστικής ζωής των ελληνικών πόλεων, με τη δημιουργία σε αυτές βιώσιμων πολιτιστικών θεσμών κύρους. Η παρέμβαση επικεντρώθηκε σε τέσσερις τομείς: Α) Στο θεσμικό , Β) Στην υποδομή , Γ) Στο επιμορφωτικό και Δ) Στο επικοινωνιακό-πληροφοριακό. Με βάση αυτά τα δεδομένα, οι κυριότεροι σκοποί της παρέμβασης που επιχειρήθηκε μέσω του Ε.Π.Δ.Π. ήταν οι εξής :
• Διάχυση του πολιτιστικού αγαθού σε ολόκληρη την ελληνική περιφέρεια.
• Αποκέντρωση τόσο στην παραγωγή, όσο και στη διακίνηση και στη διαχείριση των πολιτιστικών δραστηριοτήτων.
• Δημιουργία βιώσιμων πολιτιστικών θεσμών ευρωπαϊκού κύρους.
• Δημιουργική συμμετοχή των πόλεων του Δικτύου σε όλες τις μορφές πολιτιστικής και καλλιτεχνικής δραστηριότητας.
• Παραγωγή πρωτότυπης πολιτιστικής και καλλιτεχνικής δημιουργίας και διάδοσή της στον ελληνικό χώρο.
• Ενίσχυση και προστασία των ήδη υπαρχόντων πολιτιστικών θεσμών και εκδηλώσεων.
2.1 Αστική συγκρότηση, παραγωγική και πληθυσμιακή διάρθρωση
Ποια είναι, όμως, τα χαρακτηριστικά εκείνα και τα ιδιαίτερα γνωρίσματα της τοπικής ιστορικής και πολιτιστικής παράδοσης, που καθιστούν εν προκειμένω την πόλη του Βόλου ένα σημαντικό εθνικό σημείο αναφοράς και πυλώνα παραγωγής και διάχυσης του 'Πολιτισμού'. Ο νέος και ενιαίος δήμος Βόλος, μετά την πρόσφατη διοικητική αναδιάρθρωση, είναι μία από τις σημαντικότερες πληθυσμιακές πόλεις της Ελλάδος, παρά τα σχετικά αποθαρρυντικά πρωτογενή στοιχεία της Απογραφής Πληθυσμού και Κατοικίας (2011). Η συγκρότησή του είναι σχετικά νεότερη, όπως άλλωστε και των περισσοτέρων πόλεων της χώρας. Τα ιδιαίτερα γνωρίσματά του μπορούν να συνοψισθούν στη βιομηχανική ιστορία και παράδοση, στη θέση του δίπλα σε ένα τοπίο ιδιαίτερου φυσικού κάλλους (Πήλιο) και στην πολιτιστική φυσιογνωμία του, κράμα του ανοικτού ορίζοντα της πόλης-λιμανιού, της μικρασιατικής κουλτούρας και της προοδευτικής πνευματικής παράδοσης.
Οι νέες δυνατότητες που διαμορφώνονται σήμερα συνίστανται στην αξιοποίηση των τοπικών πόρων με τη χρήση όσο το δυνατόν πιο σύγχρονων, αναβαθμισμένων και αποτελεσματικών μεθόδων (νέες τεχνολογίες και βέλτιστες πρακτικές) και με τη μεγιστοποίηση της ενίσχυσης από εξωτερικούς πόρους (ευρωπαϊκή χρηματοδότηση, Σ.Δ.Ι.Τ., χορηγοί). Στο πλαίσιο αυτό, δύναται να συγκροτηθεί το υπόβαθρο εκείνο που θα ελκύει τον επιθυμητό τύπο επένδυσης (με την ευρεία έννοια του όρου) στην περιοχή. Στην παρούσα φάση ανασυγκρότησης και αναδιάταξης των τοπικών δυνάμεων είναι απολύτως λογικό να εγείρονται δυσκολίες, καθυστερήσεις, αβελτηρίες κα. Διερευνώντας παράλληλα τις διαδοχικές φάσεις αστικής συγκρότησης της πόλης και γυρίζοντας το ρολόι αρκετά πίσω καταδεικνύεται ότι ο αρχικός δυναμισμός της διαδικασίας της εκβιομηχάνισής της υπερκέρασε σε σύντομο σχετικά διάστημα τις ισχνές προδιαγραφές του πολεοδομικού σχεδίου σε αστικό εξοπλισμό, αναπλήρωσε τις ελλείψεις και έφερε ένα ευρύ φάσμα σύγχρονων αστικών λειτουργιών και χώρων. Ως την πρώτη δεκαετία του 20ου αιώνα, η πόλη είχε αποκτήσει τον ιδιαίτερο εκείνο αέρα της, που απουσίαζε από τη σύλληψη του αρχικού σχεδίου της. Για σημαντικό διάστημα η ιδιωτική πρωτοβουλία κίνησε την ανοικοδόμηση της πόλης. Δημόσια κτήρια κατασκευάστηκαν με δωρεές ιδιωτών (π.χ. Αχχιλοπούλειο Νοσοκομείο, Αθανασάκειο Μουσείο, δημαρχείο, εμπορική σχολή κλπ.) και ιδιωτικές κατασκευές, κατοικίες, εργοστάσια, καταστήματα κλπ. πύκνωσαν μέσα στα όρια του νέου σχεδίου, αντικαθιστώντας συχνά τις ευτελέστερες παλαιότερες.
Ήδη από το 1889 τα τείχη του κάστρου είχαν καταρριφθεί σε σημαντικό βαθμό, προκειμένου να συνδεθεί ο νέο-διαμορφούμενος την εποχή εκείνη αστικός ιστός με το γύρω χώρο και να εφαρμοστεί η νέα ρυμοτομία, που θα απάλειφε τις ρυπαρές και ανατολίτικες όψεις της πόλης. Είχε κατασκευαστεί ο σιδηροδρομικός σταθμός, είχαν οργανωθεί οι στρατώνες (στη θέση των τουρκικών στρατώνων), δύο αποθήκες πολεμικού υλικού και η δενδρόφυτη πλατεία του δημοτικού θεάτρου. Οι δύο οικιστικοί πυρήνες, η παλαιά μεσαιωνική πολίχνη και η νέα εμπορική πόλη, ενοποιήθηκαν και ο χώρος της πόλης άρχισε να οργανώνεται με μια νέα λογική, εμπορική και βιομηχανική.
Τα ομοιόμορφα οικοδομικά τετράγωνα του σχεδίου διαφοροποιήθηκαν με συγκεκριμένες χρήσεις, ιεραρχήθηκαν κοινωνικά και εξειδικεύθηκαν λειτουργικά, διαμορφώθηκαν χώροι κοινωνικής ζωής και εμφανίσθηκαν σύγχρονοι τύποι κτηρίων. Τα εργοστάσια και οι καπναποθήκες κάλυψαν συχνά ολόκληρα τετράγωνα (συνήθως μηχανουργεία και υφαντουργεία) ή αναπτύχθηκαν σε ύψος αρκετών ορόφων (κυρίως αλευρόμυλοι και καπνεργοστάσιο) και αποτέλεσαν εξέχοντα στοιχεία του νέου αστικού τοπίου, ορόσημα της πόλης λόγω του μεγέθους και της μορφής τους, περισσότερο ίσως και από τα δημόσια κτήρια. Οι βιομηχανίες εγκαταστάθηκαν κοντά στο σιδηροδρομικό σταθμό και στο λιμάνι, καταλαμβάνοντας την πρώην μη δομημένη ζώνη γύρω από το κάστρο, που μετατράπηκε de facto σε βιομηχανική και επεκτάθηκε στη συνοικία των Παλαιών (αφότου έφυγαν οι τελευταίοι Τούρκοι κάτοικοι και εκποιήθηκαν τουρκικές ιδιοκτησίες). Διάσπαρτα εργοστάσια (Ηλεκτρική Εταιρεία, Γκλαβάνης) και καπναποθήκες (Παπαστράτος, Σπίρερ, Ματσάγγος κα) οικοδομήθηκαν εντός των ορίων του αστικού ιστού, ακόμα και στην παραλιακή ζώνη. Ιδιαίτερα, η συνοικία της Μεταμόρφωσης συγκέντρωσε τη βιομηχανική, επιχειρηματική και εμπορική δραστηριότητα της πόλης.
Ορόσημο της νεότερης ανάπτυξης της πόλης ήταν η δεκαετία του 1960 που σήμανε την απαρχή της μεταπολεμικής οικονομικής, κοινωνικής και πολιτιστικής της ανάπτυξης, με την προσαρμογή της τοπικής οικονομίας στα νεότερα εθνικά δεδομένα, την επισφράγιση της φυσιογνωμίας και την ολοκλήρωση του αστικού της χαρακτήρα και την ποσοτική βελτίωση στη σύνθεση του παραγόμενου βιομηχανικού προϊόντος.
Πέρα από τη διαμόρφωση, τη χάραξη και την οριοθέτηση των αστικών και λοιπών λειτουργιών της πόλης του Βόλου, και φυσικά χωρίς να παραγνωρίζουμε τις αντίστοιχες αλλαγές που συντελέστηκαν στον όμορο και επίσης νέο-οικοδομήσιμο δήμο της Νέας Ιωνίας (ή Συνοικισμό για τους πρώτους κατοίκους), που έζησαν έντονα την απομόνωση και την ταπείνωση της «παλαιάς» πόλης (δήμος Παγασών), οφείλουμε να επικεντρωθούμε στην ενσωμάτωση του 'Πολιτισμού' για το σύνολο του αστικού ιστού. Τούτο επιβάλλεται εκ των συνθηκών, καθότι οι μικρασιάτες πρόσφυγες, πέρα από τα λιγοστά υπάρχοντάς τους, κουβάλησαν στη νέα πατρίδα παραδόσεις, ήθη και μία κουλτούρα, που δεν περιορίστηκε απλώς και μόνο στις διατροφικές τους συνήθειες.
2.2 Ηλεκτρική Εταιρεία Βόλου
Σε όλη την πορεία αναδιοργάνωσης της τοπικής παραγωγής και της εκβιομηχάνισης της πόλης κύρια ήταν η συνεισφορά της Ηλεκτρικής Εταιρείας Βόλου, που ιδρύθηκε το 1911. Υπήρξε η πρώτη ανώνυμη εταιρεία στην πόλη, με τη συμμετοχή του τοπικού κεφαλαίου και μία από τις μεγαλύτερες ηλεκτροπαραγωγικές επιχειρήσεις στην Ελλάδα. Πρόεδρος του Α' Διοικητικού Συμβουλίου και ισχυρός παράγοντας της επιχείρησης μέχρι το θάνατό του υπήρξε ο τραπεζίτης Κοσμαδόπουλος. Το πρώτο εργοστάσιο λειτούργησε στην περιοχή του σιδηροδρομικού σταθμού.
Με την έκρηξη του Α' παγκοσμίου πολέμου και τη κρίση στο τομέα των καυσίμων, που ακολούθησε, η ανοδική πορεία της εταιρείας περιορίζεται. Το 1918 εξαγοράζει το εργοστάσιο φωταερίου, το οποίο λειτουργούσε στο Βόλο από το 1895, στη περιοχή του Παλιού Οθωμανικού Νεκροταφείου. Το 1926 υπογράφεται σύμβαση με το Δήμο Παγασών. Με τη σύμβαση αυτή η Ηλεκτρική Εταιρεία αναλαμβάνει το αποκλειστικό προνόμιο ηλεκτροδότησης της πόλης, η οποία για ένα μακρύ σχετικώς διάστημα είχε μικτό σύστημα φωτισμού (φωταέριο και ηλεκτρικό). Από τη συγκεκριμένη σύμβαση απέρρεαν υποχρεώσεις της εταιρείας για την εκτέλεση έργων και την επέκτασή της, καθώς και τη βελτίωση του τεχνολογικού της εξοπλισμού.
Με τους συνεχείς, όμως, δανεισμούς που ήταν αναγκασμένη να κάνει για την κάλυψη των συνεχώς αυξημένων αναγκών, και σε συνδυασμό με τη γενικότερη οικονομική κρίση της εποχής, η εταιρεία περιέρχεται το 1932 στον έλεγχο του Ελληνοϊταλικού ομίλου «Γαλιλαίος» και το 1940 στον έλεγχο ενός συμβουλίου διορισμένου από την Κυβέρνηση. Το 1957 εξαγοράζεται από τη Δ.Ε.Η., η οποία χρησιμοποιεί τις εγκαταστάσεις της μέχρι και τη δεκαετία του '80.
Το 1994 το συγκρότημα του παλιού εργοστασίου, το οποίο ήδη είχε κριθεί διατηρητέο μνημείο από το Υπουργείο Πολιτισμού, αγοράζεται από το Δήμο Βόλου προκειμένου να στεγαστούν εκεί οι δραστηριότητες του Κέντρου Μουσικού Θεάτρου στα πλαίσια του Εθνικού Πολιτιστικού Δικτύου Πόλεων (δραστηριότητες του ΚΕ.Μ.Θ. για την Επικράτεια Πολιτισμού3). Ήδη, όμως, από το 1980 με ενέργειες της Θεατρικής Λέσχης Βόλου, παραχωρείται στη Λέσχη η μεγάλη αίθουσα του παλαιού εργοστασίου, η οποία μετά από μερικές εργασίες βελτίωσης άρχισε να χρησιμοποιείται πλέον σαν αίθουσα θεάτρου. Μέχρι το 1990 που παρουσιάστηκε η τελευταία παραγωγή της Θ.Λ.Β. (σχετική με τη ζωή και το έργο του Βλαδίμηρου Μαγιακόφσκι σε σκηνοθεσία Σπύρου Βραχωρίτη) πραγματοποιήθηκαν πολλές θεατρικές παραστάσεις και ποικίλες εκδηλώσεις με μεγάλη επιτυχία και κύρια χαρακτηριστικά τους το υψηλό καλλιτεχνικό επίπεδο και τον έντονο ερευνητικό χαρακτήρα.
Σήμερα, πλέον, η Παλιά Ηλεκτρική Εταιρεία, πλήρως ανακαινισμένη, στεγάζει το ΚΕ.Μ.Θ. και τα θεατρικά εργαστήρια του ΔΗ.ΠΕ.ΘΕ. Βόλου, μετά την αναδιάταξη των υπηρεσιών του δήμου, και προορισμό έχει σε όλη τούτη τη διαδρομή την ενδυνάμωση και τη διαφοροποίηση των πολιτιστικών δρωμένων της πόλης μας. Το Θέατρο της Παλαιάς Ηλεκτρικής συναποτελεί μαζί με τους άλλους σημαντικούς χώρους-πυλώνες (Δημοτικό θέατρο, κτήριο Σπίρερ, Δημοτικό Ωδείο κ.λπ.) ένα άρτιο σύμπλεγμα πολιτιστικής υποδομής. Η αναστήλωση του κτηρίου και η μετατροπή του σε ένα θέατρο-χώρο 'Πολιτισμού' άρτιο και λειτουργικό, αισθητικά και τεχνικά, προήλθε από τη συνεργασία του Δήμου Βόλου με το Υπουργείο Πολιτισμού και η συγχρηματοδότηση του έργου πραγματοποιήθηκε με πόρους του 2ου Κοινοτικού Πλαισίου Στήριξης, μέσα στα πλαίσια του προγράμματος «Τουρισμός-Πολιτισμός».
Η επιλογή του Μουσικού Θεάτρου ως τομέα ανάπτυξης του Βόλου στα πλαίσια του Εθνικού Πολιτιστικού Δικτύου Πόλεων του Υπουργείου Πολιτισμού και της Επικράτειας Πολιτισμού αποτέλεσε τη φυσική εξέλιξη μίας σημαντικής προϋπάρχουσας παράδοσης της πόλης του Βόλου στους δύο ανεξάρτητους τομείς, του θεάτρου και της μουσικής. Το Μουσικό Θέατρο στο Βόλο στόχο είχε τη συνέχιση των εργασιών του και της εν γένει παρουσίας του, συνδυάζοντας το τοπικό δυναμικό με το αντίστοιχο πανελλήνιο και διεθνές, και ισορροπώντας μέσα σε μία ανοικτή επικοινωνιακή πολιτική. Πρωταρχική και κινητήρια επιδίωξη του όλου εγχειρήματος ήταν η βελτίωση της πολιτιστικής και της καλλιτεχνικής παιδείας των κατοίκων της πόλης, όπως τούτο αποτυπώνεται σε συνεργασίες, συμπαραγωγές, σεμινάρια, εκπαιδευτικά προγράμματα κοκ, αξιοποιώντας εν προκειμένω τις υπάρχουσες πολιτιστικές και εν γένει καλλιτεχνικές δυνάμεις της περιοχής. Ήδη με το Εθνικό Πολιτιστικό Δίκτυο Πόλεων και την Επικράτεια Πολιτισμού έγινε πράξη η πολιτιστική αποκέντρωση, καταδεικνύοντας ότι η εξέλιξη του Δικτύου αποτέλεσε αναπόσπαστο τμήμα της ισχυρής πολιτιστικής και καλλιτεχνικής ταυτότητας της πόλης, μέσω διακεκριμένων επίσημων φορέων και θεσμών, και τούτο ως μία φυσική τάση προϋπάρχουσας παράδοσης και αντίστοιχης αξιόλογης υποδομής στους ανεξάρτητους τομείς του θεάτρου και της μουσικής.
Σκοπός ακριβώς του ΚΕ.Μ.Θ. ήταν να φέρει σε επαφή καλλιτέχνες και των δύο τεχνών (θέατρο και μουσική) από όλον τον κόσμο, να προωθήσει την έρευνα στο τομέα του Μουσικού Θεάτρου και να καταστήσει την πόλη του Βόλου ένα σημείο αναφοράς αρχικά του Ελληνικού και μελλοντικά του εκτός των εθνικών συνόρων χώρου στο συγκεκριμένο τομέα αυτό. Προς την κατεύθυνση επίτευξης των στόχων και σκοπών του βασίστηκε: α) στην υποδομή δημοτικών οργανισμών που υπήρχαν ήδη στο Βόλο (κυρίως αναφερόμαστε στο Δημοτικό Ωδείο και στη Συμφωνική Ορχήστρα του Δήμου Βόλου), β) σε σημαντικούς καλλιτεχνικούς φορείς και έτερους θεσμούς, προερχόμενοι τούτοι είτε από το εσωτερικό (Εθνική Λυρική Σκηνή, Μέγαρο Μουσικής Αθηνών, Δημοτικά Περιφερειακά Θέατρα κ.λπ.) ή/και το εξωτερικό (Γερμανία, Γαλλία, Ολλανδία, Αγγλία, Τσεχία, Ισπανία, Ιταλία, Ισραήλ, Αυστρία κ.τ.λ.), γ) σε ανεξάρτητες ομάδες της πόλης και δ) στους μαθητές των δημοτικών εκπαιδευτικών οργανισμών (θεατρικό εργαστήριο Δήμου Βόλου και Δημοτικό Ι.Ε.Κ.).
Βαδίζοντας προς αυτόν το στόχο, έχει υλοποιήσει μια σειρά από αξιόλογες παραγωγές και διοργανώσεις, ανάμεσα στις οποίες η σημαντικότερη αποτέλεσε η Διεθνής Συνάντηση Μουσικού Θεάτρου το Σεπτέμβρη του 1996, o Σεπτέμβρης Μουσικού Θεάτρου του 1997 και κυρίως τα διαδοχικά έως το 2010 16 Φεστιβάλ Μουσικού Θεάτρου. Σημαντικός σταθμός στην πορεία του θεσμού των Διεθνών Φεστιβάλ Μουσικού Θεάτρου θεωρείται η συνεργασία του ΚΕ.Μ.Θ. με τον Οργανισμό Προβολής της Ελληνικής Πολιτιστικής Κληρονομιάς Α.Ε. και η παραγωγή της όπερας 'ΟΛΥΜΠΙΑΔΑ' του Vivaldi στα πλαίσια της Πολιτιστικής Ολυμπιάδας 2001 - 2004 για τα επίσημα εγκαίνια του θεάτρου της Παλιάς Ηλεκτρικής Εταιρείας Βόλου το Δεκέμβριο του 2001 (6ο Διεθνές Φεστιβάλ Μουσικού Θεάτρου)4.
Το Διεθνές Φεστιβάλ Μουσικού Θεάτρου ή Διεθνές Φεστιβάλ Βόλου αποτέλεσε τη μετεξέλιξη του θεσμού του Κέντρου Μουσικού Θεάτρου, το οποίο καθότι έληξε η προγραμματική του σύμβαση με το Υπουργείο Πολιτισμού, αποτέλεσε τμήμα του Καλλιτεχνικού Οργανισμού του Δήμου Βόλου. Το Διεθνές Φεστιβάλ Βόλου πραγματοποιούνταν σε ετήσια βάση από το 1994 και έως το 2010, κατά το διάστημα Δεκεμβρίου και Ιανουαρίου κάθε έτους, αν και σε πρώτη φάση κατά το Νοέμβριο κάθε έτους. Με την πρόταση τούτο να συμπίπτει με την περίοδο των χειμερινών διακοπών, ώστε να δύναται και μεγαλύτερη προσέλευση και δημοσιότητα στο όλο εγχείρημα, μεταφέρθηκε η διοργάνωση κατά ελάχιστο. Σε γενικές γραμμές, περιελάμβανε πολιτιστικές καλλιτεχνικές προτάσεις του συνόλου των λεγόμενων παραστατικών τεχνών, με ιδιαίτερο πάντοτε γνώρισμα το διεθνή χαρακτήρα του Φεστιβάλ, είτε τούτο αφορούσε στο σκέλος των συμμετεχόντων καλλιτεχνικών σχημάτων (μέσω μετακλήσεων σχημάτων και ομάδων) είτε στην απήχηση και στην εμβέλεια ή-και δημοσιότητα επί του ειδικότερου αντικειμένου αυτού. Προς επίρρωση αυτού, οι διαδοχικές διοργανώσεις και οι λοιπές θεματικές ενότητες δεν κάλυπταν τον ευρωπαϊκό χώρο και μόνο, αλλά αντιθέτως επεδίωξαν το άνοιγμα του Φεστιβάλ και προς χώρες με πολύχρονη και σημαντική πολιτιστική παράδοση και ταυτότητα (Ιαπωνία, Κίνα κοκ) ή/και χώρες και λαούς που έχουν και είχαν να προτείνουν κάτι το διαφορετικό στο απλό στο μη εξειδικευμένο κοινό (Η.Π.Α. και Βραζιλία).
Παράλληλα με τις διεθνείς παραγωγές κατά τις εργασίες των Διεθνών Φεστιβάλ πάντοτε συμμετείχαν και εγχώρια καλλιτεχνικά σχήματα, ενώ συμμετείχαν και τοπικοί φορείς της πόλης του Βόλου και της Νέας Ιωνίας σε ειδικές προ-Φεστιβαλικές ενότητες. Ταυτόχρονα και συναρτήσει των ανωτέρω, το ΚΕ.Μ.Θ. και εν προκειμένω το εργαλείο παραγωγής πολιτιστικών αυτού προϊόντων (Διεθνές Φεστιβάλ Μουσικού Θεάτρου) υποστηρίχθηκε και συνεργάστηκε με τους έτερους πολιτιστικούς φορείς του Δήμου Βόλου, όχι απλώς και μόνο στο σκέλος της αξιοποίησης της αναφερθείσας εμπειρίας και αποδοχής που τούτοι οι φορείς της πόλης απολάμβαναν προ της εισαγωγής και της ένταξης του ΚΕ.Μ.Θ. στα πολιτιστικά πράγματα. Η Συμφωνική Ορχήστρα, το ΔΗ.ΠΕ.ΘΕ., η Πολυφωνική Χορωδία, η Φιλαρμονική Ορχήστρα, η Δημοτική Σχολή Χορού αποτέλεσαν μία ομάδα παραγωγής και προσφοράς πολιτιστικών αγαθών, αν και συχνά χωρίς να εκλείπουν προβλήματα κατανομής πόρων και προώθησης των ιδιαίτερων σκοπών καθενός εξ αυτών.
Λόγω μη ολοκλήρωσης της διαδικασίας εκκαθάρισης των συνολικών στοιχείων του Διεθνούς Φεστιβάλ, απόρροια κυρίως της αναδιάρθρωσης των δημοτικών υπηρεσιών του νέου Δήμου Βόλου δυσχεραίνει και η αντίστοιχη παράθεση των αριθμητικών εκείνων δεδομένων που αφορούν εκδηλώσεις, παραστάσεις, μετακλήσεις, κύκλους σεμιναρίων κοκ όσο και ως προς τον αριθμό των θεατών κατ' έτος και συνολικά. Μόνο αναφέρουμε ότι έως την πρώτη περίοδο λειτουργίας (1994-2002) τις κατά καιρούς παραστάσεις του ΚΕ.Μ.Θ. (διάφορες εκδηλώσεις, σεμινάρια, Διεθνή Φεστιβάλ) είχαν παρακολουθήσει συνολικά περίπου 203.000 θεατές και τα 7 Διεθνή Φεστιβάλ περίπου 52.000 θεατές, όχι μόνο από την πόλη του Βόλου, αλλά και από τους άλλους νομούς της Θεσσαλίας, την Αθήνα, τη Θεσσαλονίκη και το εξωτερικό (κυρίως από την κεντρική Ευρώπη), καθώς την περίοδο που εξελισσόταν κάθε Διεθνές Φεστιβάλ Μουσικού Θεάτρου παρατηρήθηκε αύξηση επισκέψεων και διανυκτερεύσεων αλλοδαπών τουριστών (κύρια από τη Γερμανία).
3. Συμπεράσματα
Η πορεία που ακολούθησε η πόλη του Βόλου μέσα σε διάστημα λιγότερο των 100 χρόνων είναι εντυπωσιακή, καθώς άλλαξε ως προς τη φυσιογνωμία, το χαρακτήρα και την ταυτότητά της. Η δυναμική της εκβιομηχάνιση ενοποίησε τους αστικούς πυρήνες και έδωσε την εικόνα ενός ακμαίου μεσοπολεμικού αστικού κέντρου. Ως τα τέλη περίπου της δεκαετίας του 1980, η εικόνα αυτή διατηρήθηκε. Από τούδε ως σήμερα, το τοπικό πρότυπο παραγωγής κυριαρχείται από αποβιομηχάνιση, απομάκρυνση και διακοπή λειτουργίας ελληνικών και διεθνών παραγωγικών μονάδων, ενίσχυση της συμμετοχής του τριτογενή τομέα στο Α.Ε.Π. του νομού, έντονη ανεργία κα. Παρόλα αυτά, ο 'Πολιτισμός' βρήκε στο Βόλο γόνιμο έδαφος, βλάστησε και καρποφόρησε, άλλοτε με ταχύτατους και άλλοτε με υποτονικούς ρυθμούς. Οι στόχοι, που τέθηκαν και οι οποίοι σε ορισμένες περιπτώσεις ήταν και επιτυχημένα συνδυασμένοι με τα διαθέσιμα μέσα, περιελάμβαναν σε γενικές γραμμές:
• Ανάπλαση της πόλης και αναβάθμιση του φυσικού και οικοδομικού περιβάλλοντος , ώστε να μοιάζει με ένα σκηνικό θεάτρου.
• Αναβάθμιση των εγκαταλειμμένων βιομηχανικών κτηρίων και μετατροπή τους σε αίθουσες εκθέσεων, εργαστηρίων (work shop), συναυλιών, θεάτρων κα.
• Ενθάρρυνση της συμμετοχής του κόσμου και κατάρτισή του σε εναλλακτικές δυνατότητες απασχόλησης μέσω του 'Πολιτισμού'.
Με τη συμμετοχή σε προγράμματα και δράσεις πολιτιστικής αποκέντρωσης και ανάδειξης των τοπικών πολιτιστικών πλεονεκτημάτων και της τοπικής πολιτιστικής και εκπαιδευτικής καλλιέργειας και παράδοσης, η πόλη του Βόλου θέλησε να εκσυγχρονίσει και να ανοικοδομήσει ένα περισσότερο ανοικτό και φιλικό προς τους πολίτες πρόσωπο. Η σταδιακή και συνεχής αναβάθμιση του αστικού ιστού και του αστικού τοπίου συνδυάστηκε με την ταυτόχρονη βελτίωση του παρεχόμενου πολιτιστικού και εκπαιδευτικού προϊόντος. Συνεχίζοντας την παράδοση της πόλης στους τομείς του θεάτρου και της μουσικής, όλη η συσσωρευμένη εμπειρία και παράδοση μετεξελίχθησαν με τέτοιο τρόπο, ώστε να καλύπτουν ένα ευρύ φάσμα πολιτιστικών και εκπαιδευτικών δραστηριοτήτων. Στο πλαίσιο αυτό, τίθεται το ερώτημα κατά πόσο η πόλη του Βόλου δύναται να εκφράσει σήμερα τις πολιτιστικές φιλοδοξίες της. Καθότι οι ίδιες οι πόλεις αποτελούν μάρτυρες της ιστορίας της τέχνης και της παράδοσής τους, πλέον η σύγχρονη διαδικτυακή πραγματικότητα θέτει νέους κανόνες παραγωγής και προσφοράς στο πολιτιστικό προϊόν και επομένως απαιτούνται νέα εργαλεία προσέγγισης στη σχέση 'Πόλης' και 'Πολιτισμού'.
Υπό αυτό το σκηνικό είχαν διαμορφωθεί ήδη από το 2008 προτάσεις για τις δράσεις και τις υποδομές στον τομέα της μουσικής αυτούσια και της μουσικής και των παραστατικών τεχνών συνδυαστικά. Τούτες οι προτάσεις αφορούσαν την περίοδο 2008 έως 2010 και προέρχονταν από τις νέες διαμορφωμένες ανάγκες και απαιτήσεις ενός μεταβαλλόμενου περιβάλλοντος στον 'Πολιτισμό'. Η τρίτη κατά σειρά πρόταση συνδεόταν με την επεξεργασία, την ανακοίνωση και την υλοποίηση ενός άμεσου σχεδίου δράσης με τίτλο 'Η Μουσική στις Άκρες της Πόλης', όπου εκπαιδευτικές και καλλιτεχνικές ομάδες από επιμορφωτές θα ανέπτυσσαν, θα ευαισθητοποιούσαν και θα μυούσαν παιδιά και νέους στον κόσμο της Μουσικής και των Παραστατικών Τεχνών. Προς τούτο, προτάθηκαν τέσσερα σχέδια δράσεις: α) Project βασικής Μουσικής Ενημέρωσης, με στόχο την επικοινωνία με τα όργανα όλων των ειδών της μουσικής (Συμφωνική Ορχήστρα Νέων, Εστουδιαντίνα Νέων, Τζαζ και Ροκ σύνολα), β) Μιούζικαλ και Όπερα, γ) Μουσική και Νέες Τεχνολογίες και δ) Μουσική και Εικόνα (κινηματογράφος, τηλεόραση, video games, video art). Αντίστοιχα, η πρόταση αριθμός τέσσερα αφορούσε στη δράση 'Η Μουσική στο Κέντρο', όπου σχολεία, κέντρα νεότητας, εκπαιδευτικά και κοινωνικά ιδρύματα θα επισκέπτονταν βασικούς πολιτιστικούς χώρους του Δήμου (Δημοτικό Θέατρο, Θέατρο Παλαιάς Ηλεκτρικής, κινηματοθέατρο Αχίλλειον, Δημοτικό Ωδείο) και θα παρακολουθούσαν ειδικά προγράμματα εκπαιδευτικού χαρακτήρα. Οι σχετικές δράσεις περιλάμβαναν τέσσερις εκδηλώσεις της Συμφωνικής Ορχήστρας Νέων, τρεις της Εστουδιαντίνας Νέων και τρεις Τζαζ και Ροκ μουσικής. Σε τούτα, οφείλουν να προστεθούν οι δράσεις και οι προτάσεις που έμειναν εν πολλοίς ως σχέδια και αφορούσαν στην Πολιτιστική Μεσογειάδα, ό,τι ενέργειες πραγματοποιήθηκαν στα πλαίσια του ταξιδιού της Αργούς και του Δια-Πολιτισμικού Καρναβαλιού κοκ.
Η όλη διαδρομή και η διαχρονική πορεία του 'Πολιτισμού' στην πόλη του Βόλου σημαδεύτηκε από ανακατατάξεις, αλλαγές και πισωγυρίσματα, προτάσεις και πολιτικές που βασίσθηκαν στη διάθεση και στη σπουδή κάθε δημοτικής αρχής. Μέσα από το σύνολο όλων τούτων των παραγόντων και όχι μόνο αυτών, αναδεικνύεται η βαθύτερη, ουσιαστικότερη και μακροχρόνια σύνδεση της ίδιας της φυσιογνωμίας και του χαρακτήρα ή της ταυτότητας πόλης με το πολιτιστικό προϊόν που παράγει και προσφέρει σε κατοίκους και επισκέπτες. Τούτη η συμπόρευση, άλλοτε αρμονική και άλλοτε προβληματική, ταυτίστηκε με το σεβασμό στην τοπική ιδιαιτερότητα και τις συνήθειες παλαιών και νέων κατοίκων, με τη διατήρηση του προϋπάρχοντος πολιτιστικού αγαθού ως παρακαταθήκη ιστορικής μνήμης και την εξέλιξη των πολιτιστικών πραγμάτων, μέσω νέων εγχειρημάτων (Διεθνές Φεστιβάλ Μουσικού Θεάτρου). Σήμερα, καθώς όπως διαπιστώνεται προηγούμενες δράσεις και προτάσεις ολοκλήρωσαν τον κύκλο τους στα κοινά της πόλης αναζητούνται νέες κατευθύνσεις, ώστε εξίσου να διατηρηθεί ο άρρηκτος δεσμός της με τον 'Πολιτισμό' και να ανταποκριθεί επαρκώς στις ασφυκτικές οικονομικές πιέσεις.
Δεν υπάρχουν σχόλια :
Δημοσίευση σχολίου
Σημείωση: Μόνο ένα μέλος αυτού του ιστολογίου μπορεί να αναρτήσει σχόλιο.