Πέμπτη 25 Οκτωβρίου 2018

Το Δικαίωμα στην Πόλη

#Γιώργης Πετράκης , Αρχιτέκτονας.
Ο μεγάλος Ιταλός σκηνοθέτης Φεντερίκο Φελίνι, το 1978 σκηνοθετεί την ταινία «Πρόβα Ορχήστρας», μια συγκλονιστική ελεγεία πάνω στις ανθρώπινες σχέσεις που μεταφορικά απεικονίζει τα λόγια του Καζαντζάκη «…εικόνα σου είμαι κοινωνία και σου μοιάζω»
Η ταινία αφηγηματικά στηρίζεται στην αναλυτική περιγραφή των όσων συμβαίνουν κατά την διάρκεια της πρόβας μιας ορχήστρας αλλά ουσιαστικά πρόκειται για ένα έργο-αλληγορία  για την εξουσία και τον τρόμο.
Ο ίδιος ο σκηνοθέτης σχολιάζοντας την ταινία του θα  πει ότι «….όλα τα φριχτά πράγματα που ζούμε δεν είναι πολιτική αλλά παρανοήσεις, καταστροφές και βαθιές ρωγμές …»
Αυτές τις καταστροφικές παρανοήσεις και τις βαθιές ρωγμές μιας κατακερματισμένης κοινωνίας που δεν έμαθε να συνδιαλέγεται με σεβασμό στον πολίτη, στην επιστημονική γνώση και τον ορθό λόγο βιώνουμε για άλλη μια φορά το τελευταίο διάστημα στο Ηράκλειο με αφορμή τις παρεμβάσεις του δήμου στο ιστορικό κέντρο και το Πάρκο Γεωργιάδη. 

Οι παρανοήσεις αυτές είναι καθρέπτες της γενικότερης κατάστασης που επικρατεί στις περισσότερες εκφράσεις ζωής της πόλης μας. Μιας πόλης που δεν έχει καταφέρει να αποκτήσει ένα στοιχειωδώς συνεκτικό κοινωνικό ιστό και λειτουργικούς μηχανισμούς καθημερινού πολιτισμού και συλλογικότητας ζωής. Μιας πόλης που λάτρεψε σα μοναδική αξία την ατομικότητα και την ψευδαίσθηση της καλοπέρασης. Μιας πόλης με «φυλές» εισβολείς που σε πολλές περιπτώσεις στάθηκαν με θράσος βαρβαρότητα και αναίδεια απέναντι στο μακρινό και πιο πρόσφατο παρελθόν της, περιγελώντας και σε τελική ανάλυση αγνοώντας το δικό τους μέλλον. Αναφέρομαι σε παρανοήσεις γιατί από το πλαίσιο αυτού που ονομάζεται «διάλογος» και διαβούλευση σχετικά με τα θέματα που έχουν προκύψει, λείπει η πλέον σημαντική συνιστώσα. Αυτό που ονομάζεται «το Δικαίωμα στην Πόλη» και το δικαίωμα της ίδιας της πόλης να αυτοπραγματώνεται.
Ο όρος «Δικαίωμα στην Πόλη» έχει καθιερωθεί από το βιβλίο του Ανρί Λεφέβρ «Δικαίωμα στην πόλη: χώρος και πολιτική», που θεωρείται ως ένα από τα σημαντικότερα αρχιτεκτονικά και πολεοδομικά κείμενα του 20ου αιώνα, ένα ουμανιστικό μανιφέστο για τη σχέση ανθρώπου και πόλης κι ένα πολιτικό δοκίμιο για την έννοια του χώρου και της τοπικής ανάπτυξης. 
Το βιβλίο «Δικαίωμα στην Πόλη» του Λεφέβρ, 50 χρόνια μετά την πρώτη έκδοσή του, εξακολουθεί να διατηρεί τη φρεσκάδα και την επαναστατικότητά του και είναι επίκαιρο όσο ποτέ άλλοτε, στις σημερινές συνθήκες. Ο διάλογος που έχει ανάγκη η πόλη του Ηρακλείου μας αφορά όλους, πρέπει να είναι ουσιαστικός και όχι προσχηματικός απλά και μόνο για να επιβεβαιωθούν παιγνίδια εξουσίας ανάμεσα σε «φυλές» και ανεπαρκείς θεσμούς και λειτουργίες που πηγάζουν από την ατελή αστική συγκρότηση (τόσο κοινωνική όσο και πολεοδομική) της πόλης. Η πόλη γενικά γεννήθηκε σαν η ουτοπία της ελεύθερης δημιουργικής συνύπαρξης των ανθρώπων αδιακρίτως ηλικίας, φύλου, σεξουαλικού προσανατολισμού, γλώσσας, θρησκείας, ιδεολογικής άποψης, φυλετικής ή εθνικής καταγωγής, επίπεδου εισοδήματος, ιθαγένειας ή κατάστασης μετανάστευσης. Η πόλη πρέπει να είναι ο τόπος πραγμάτωσης όλων των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και θεμελιωδών ελευθεριών, διασφαλίζοντας την αξιοπρέπεια και τη συλλογική ευημερία όλων των ανθρώπων.  Καθένας έχει το δικαίωμα να βρίσκει στην πόλη τις αναγκαίες συνθήκες για την πολιτική, την οικονομική, κοινωνική του ανάπτυξη, θεωρώντας δεδομένο το καθήκον της κοινωνικής αλληλεγγύης. 
 Το Δικαίωμα στην Πόλη είναι κάτι περισσότερο από την ελευθερία πρόσβασης του ατόμου στους αστικούς πόρους: είναι κυρίως το δικαίωμα και η υποχρέωση να αλλάζουμε τους εαυτούς μας μέσω των αλλαγών στην πόλη. Είναι, ακόμη, ένα κοινό, παρά ατομικό δικαίωμα από τη στιγμή που αυτή ή αλλαγή αναπόφευκτα εξαρτάται από μια συλλογική δύναμη προκειμένου να γίνει ο αστικός μετασχηματισμός της πόλης. Η ελευθερία να σχηματίζουμε και να μετασχηματίζουμε τις πόλεις και τους εαυτούς μας, είναι ένα από τα πιο σημαντικά ανθρώπινα δικαιώματα. 
Βασικό εργαλείο του μετασχηματισμού της πόλης είναι οι αναπλάσεις… Σήμερα οι αστικές αναπλάσεις αναφέρονται και με τον όρο «αστική αναγέννηση» (urban regeneration), εμφανίζοντας έναν εξαιρετικά σύνθετο και πολυδιάστατο χαρακτήρα, στα πλαίσια της επιδιωκόμενης βιώσιμης ανάπτυξης. Με βάση αυτή τη λογική, οι αναπλάσεις δεν πρέπει να στοχεύουν μόνο στην αντιμετώπιση πολεοδομικών και περιβαλλοντικών προβλημάτων, αλλά και προβλημάτων κοινωνικού και οικονομικού χαρακτήρα. 
 Ο διάλογος που (δεν)  επιχειρείται αυτή την περίοδο στο Ηράκλειο δεν πρέπει να μείνει στο επίπεδο (τόσο έκφρασης όσο και ουσίας) που γίνεται μέχρι σήμερα, αλλά θα πρέπει να αποκτήσει χαρακτηριστικά ουσιώδους συμμετοχής και συλλογικής αντιπροσώπευσης και να χαρακτηρίζεται από την συμφωνία μας σε τρεις βασικές παραδοχές:
1. Σεβασμός στην Δημοκρατική Διαχείριση της Πόλης: Όλοι οι πολίτες έχουν το δικαίωμα να συμμετέχουν άμεσα ή δια αντιπροσώπευσης στον έλεγχο, στο σχεδιασμό και στη διακυβέρνηση της πόλης. Όλοι οι πολίτες έχουν το δικαίωμα να συμμετέχουν στο σχεδιασμό, διάρθρωση, έλεγχο, διοίκηση, αποκατάσταση και βελτίωση της. (Η προϋπόθεση αυτή εκπληρώνεται στο βαθμό που συμμετέχουμε και σεβόμαστε τους κανόνες δημοκρατικής λειτουργίας του δήμου). 
2. Απαίτηση για κοινωνική λειτουργία της πόλης: Η πόλη πρέπει να εγγυάται σε όλους την πλήρη απόλαυση της υγιούς οικονομίας, της κουλτούρας και των πόρων της με κριτήριο τη ισότιμη πρόσβαση στο δημόσιο χώρο, του σεβασμού για την πολιτισμική και την οικολογική βιωσιμότητα και την ευημερία όλων των πολιτών σε κατάσταση αρμονίας με τα φυσικά και πολιτιστικά στοιχεία της. (Η προϋπόθεση αυτή εκπληρώνεται στο βαθμό που έχουν όλοι ίσες ευκαιρίες στην πρόσβαση και χρήση των δημόσιων – κοινόχρηστων φυσικών - πολιτιστικών πόρων της πόλης).
3. Διασφάλιση της κοινωνικής λειτουργίας της ιδιοκτησίας: Οι δημόσιοι και ιδιωτικοί χώροι και περιουσίες, που ανήκουν στην πόλη και τους πολίτες θα πρέπει να χρησιμοποιούνται με τέτοιο τρόπο, ώστε να προάγεται το κοινωνικό, πολιτισμικό και περιβαλλοντικό συμφέρον. Όλοι οι πολίτες έχουν δικαίωμα να συμμετέχουν στην ιδιοκτησία της αστικής περιοχής βασισμένη σε δημοκρατικές παραμέτρους, στα ιδανικά της κοινωνικής δικαιοσύνης και κάτω από περιβαλλοντικά βιώσιμες συνθήκες. Στη διαμόρφωση και εφαρμογή αστικών πολιτικών, το κοινωνικό και πολιτισμικό συμφέρον θα πρέπει να έχει προτεραιότητα έναντι του ατομικού δικαιώματος ιδιοκτησίας. (Η προϋπόθεση αυτή εκπληρώνεται στο βαθμό που ο δημόσιος κοινόχρηστος η ιδιωτικός χώρος δεν γίνεται αντικείμενο διαπλοκής και επιβολής συμφερόντων διαφόρων ομάδων και «φυλών»).
Στην βάση των παραπάνω,  ένας δημιουργικός  διάλογος για τον αστικό δημόσιο χώρο της πόλης θα έχει και ένα επιπλέον σημαντικό αποτέλεσμα. Την «Εκπαίδευση» των πολιτών και την ενθάρρυνση τους για συμμετοχή στα προγράμματα μελλοντικών αναπλάσεων σε τέτοιο βαθμό που μπορεί να σταθεί αποφασιστικός παράγοντας για την επιτυχία τους.
 Με την κατάλληλη εκπαίδευση που κερδίζεται μέσα από την ουσιαστική και όχι προσχηματική συμμετοχή, η οποία θα αποσκοπεί στην αύξηση του βαθμού της ευαι-σθητοποίησης τους και όχι απλά στην στείρα αρνητική στάση, οι πολίτες έχουν όλες τις δυνατότητες να αποτελέσουν τους πραγματικούς προστάτες των χώρων τους από κάθε προσπάθεια υποβάθμισης. 
Για να μην είναι προσχηματικός ο διάλογος θα πρέπει να προσδιοριστούν αφενός μεν οι ανάγκες τις οποίες έρχεται να καλύψει μια ανάπλαση αλλά και στην σαφήνεια των στόχων που θα πρέπει να θέτει. Οι ανάγκες που προκαλούν τις επεμβάσεις και την ανάπλαση στον αστικό ιστό της πόλης θα πρέπει να αξιολογούνται πάντα με κριτήρια που θα ωφελούν την πόλη και θα επιβεβαιώνουν τους στόχους που θα τίθενται κάθε φορά. 
Ενδεικτικά αναφέρω κάποια ζητήματα που εν δυνάμει αποτελούν βάση και στόχο μιας ανάπλασης: 

• η βελτίωση των υποδομών και των βασικών κοινωνικών εξυπηρετήσεων 
• η δημιουργία επαρκών ευκαιριών απασχόλησης 
• η ενσωμάτωση των λειτουργιών και των κοινωνικών ομάδων στον αστικό ιστό και η καταπολέμηση του κοινωνικού διαχωρισμού 
• η αρμονική διάρθρωση των χρήσεων γης και η διαχείριση του αστικού οικοσυστήματος 
• η αξιοποίηση των νέων τεχνολογιών και η ανάπτυξη μέσων πρόσβασης και διακίνησης ανθρώπων και αγαθών φιλικών προς το περιβάλλον 
• η διατήρηση και ανάδειξη της αστικής πολιτιστικής κληρονομιάς 
• η κοινωνική, οικονομική, περιβαλλοντική και πολιτισμική αναζωογόνηση 
• η διευκόλυνση της συμμετοχής της πόλης σε προγράμματα και δίκτυα διαπεριφερειακής και διευρωπαϊκής συνεργασίας, με τα οποία προωθείται η αντιμετώπιση κοινών προβλημάτων, η ανταλλαγή της σχετικής εμπειρίας και η ανάπτυξη κοινών μεθόδων και μέσων για την αστική αναγέννηση και την αειφόρο αστική ανάπτυξη.

Ο διάλογος αυτός για την αναγέννηση της πόλης έχει ανάγκη και από ένα επιπλέον σημαντικό παράγοντα. Την ενεργή συμμετοχή των αρχιτεκτόνων και των ειδικών διαχείρισης του χώρου, στους οποίους πολλές φορές λόγω άγνοιας η και ιδιοτέλειας χρεώνονται όλα τα κακά της πόλης. Δεν πρέπει όμως να ξεχνούμε ότι το αρχιτεκτονικό έργο αποτυπώνει την κοινωνία που το δημιουργεί. Κατοπτρίζει όχι μονάχα την «τεχνική» αλλά και το κυρίαρχο πνεύμα μιας εποχής, την κοινωνική ζωή, τις συνήθειες και τις πιο βαθιές, ψυχικές και συναισθηματικές ρίζες του συνόλου των πολιτών μιας πόλης.
Οι Αρχιτέκτονες σαν ενεργοί πολίτες μιας πόλης που κοιτάζει στο μέλλον οφείλουμε να ξαναβρούμε τη χαμένη σχέση μας με την ουσία του επαγγέλματος μας. Να ξεφύγουμε από τις ενοχές των φαντασμάτων του παρελθόντος που καλλιεργούν οι αμαθείς και ας δώσουμε με καινούργιους χώρους την δική μας ερμηνεία για το φως, τον αέρα, τις μυρωδιές, τις μοναδικές αλήθειες αυτού του τόπου.
Διαφορετικά θα είναι δύσκολο να περιγράψει κανείς τι έγινε σ' αυτή την πόλη που μέσα σε δύο γενιές η πραγματικότητα της ζωής της, μεταβλήθηκαν σε κόλαση.
Και σίγουρα οι ιστορικοί του μέλλοντος θα αναρωτιόνται  για το ποια Κίρκη άγγιξε τους κατοίκους  του Ηρακλείου και τους μεταμόρφωσε στον αισθητικά πιο απαίδευτο πολίτη της Κρήτης.
"Γιατί τα σπάσαμε τ' αγάλματα των, γιατί τους διώξαμεν απ' τους ναούς των, διόλου δεν πέθαναν γι' αυτό οι θεοί..." Κ.Π. Καβάφης ("Ιωνικόν")
Πηγή :www.cretalive.gr

Δεν υπάρχουν σχόλια :

Δημοσίευση σχολίου

Σημείωση: Μόνο ένα μέλος αυτού του ιστολογίου μπορεί να αναρτήσει σχόλιο.